|
Сийрат ва тарих
Биринчи аҳамият берилган исломий тарих, бу Набийнинг сийратлари ва бу сийратдаги ғазотлардир. Дарҳақиқат, бу сийратда саҳобалар, тобеинлар ва улардан кейингилар ривоят қилган Набийнинг туғулиш, вояга етиш, Исломга даъват қилиш, мушриклар билан олиб борилган жиҳод ва ғазотларидан иборат ҳаётлари ҳақидаги ҳадисларга таянилган. Набийнинг тарихлари ривоят қилинган ҳадислар туркумига киради. Муҳаддислар ҳадисларнинг барчасини тартибсиз жамлаган вақтда тарихдаги ҳодисалар ҳам тарқоқ ҳолда эди. Ҳадислар тартибга солингач, сийратлар алоҳида жамланди. Сўнг улар ҳадислардан ажратилиб, бу ҳақда алоҳида китоблар ёзилди. Муҳаддислар уларни ўз асарларига киргизишарди. Масалан, Бухорийда «Мағозий» («Жанглар») китоби, Муслимда «Жиҳод ва сийратлар китоби» бор. Кўпчилик сийрат ҳақида китоб ёзган. Аввалги муаллифлардан сийрат ҳақида бизга биринчи бўлиб етиб келган китоб ибн Исҳоқнинг «Мағозий» китобидир. Бу китобнинг муаллифи ҳижрий 153 йил вафот этган Муҳаммад ибн Исҳоқ ибн Ясор жангларга боғлиқ кишиларнинг энг машҳуридир. Ҳатто Шофеъийнинг «Кимки жангларни батафсил ўрганишни истаса, у Муҳаммад ибн Исҳоққа мурожаат қилсин», деган гапи келтирилган. Аммо ибн Исҳоқдан кейин иккинчи ўринда турувчи киши Воқидийдир. 209 ҳижрий йилда вафот этган Муҳаммад ибн Умар ибн Воқид ал-Воқидий ибн Исҳоққа ўхшаб, жанглар ҳақида жуда катта илмга эга бўлган, деб саналади. У киши тарих ва ҳадис бобида илмли бўлган, лекин умрининг охирида ақлдан озган дейилади. Шунинг учун у кишини кўпгина муҳаддислар заиф санашади. Бухорий у киши ҳақида: «Унинг ҳадиси мункар», дейди. Лекин муҳаддислар у кишини жанглар борасидаги кенг илмларини қоралашмайди. У киши ҳақида Аҳмад ибн Ҳанбал шундай дейди: «У жанглар борасида жуда ўткир». Воқидий жанглар борасида ёзган китобидан ибн Саъд ўзининг «Табақот» китобида сийрат ҳақидаги гапларида ундан келтирган. Шунингдек, Табарий ҳам фойдаланган. Яна сийрат борасида машҳур муаллифлардан бири ҳижрий 218 йили вафот этган ибн Ҳишом ҳамда ҳижрий 230 йилда вафот этган Муҳаммад ибн Саъддир. Мусулмонлар бугунги кунгача сийратга аҳамият бериб келмоқдалар. Албатта сийрат бу мусулмонлар аҳамият бериши вожиб ишлардандир. Чунки у Расулуллоҳ с.а.в.нинг амаллари, сўзлари, сукутлари, сифатларидан иборат хабарларни ўз ичига олган ҳамда бу сийратнинг ҳаммаси Қуръон каби қонунчиликдир. Сийрат қонунчилик моддаларидан бўлиб, ҳадиснинг бир қисми ҳисобланади. Сийратда Расулуллоҳ с.а.в.дан ривоят ва матн жиҳатидан саҳиҳ бўлганлари шаръий далилдир. Чунки у Суннатдир. Расулуллоҳ с.а.в.га эргашиш Оллоҳ Таоло тарафидан мусулмонларга буюрилган. Оллоҳ Таоло марҳамат қилади:
لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ
– „Сизлар учун Оллоҳнинг пайғамбарида гўзал намуна бордир“. [33:21]
Сийратга аҳамият бериб, уни текшириш шаръий ишдир. Лекин сийрат ҳақида қадимгиларнинг ёзиш тариқати билан кейинги асрларда келган кишиларники орасида фарқ бор, у илгаригиларнинг сийрат ва тарихдаги тариқати хабарларни ривоят қилишга таянарди. Зеро, тарихчилар тарихни оғзаки равишда бошлашган эди. Расулуллоҳ с.а.в.нинг амалларини кўриб ёки эшитиб, уни ривоят қилган аввалги авлод бу амалларни бошқаларга ва ўзидан кейинги авлодга етказарди. Тарихчиларнинг баъзилари ҳозиргача ҳадис китобларида кўрилганидек, тарқоқ ҳадисларни ёзиб қўярди. Иккинчи асрда баъзи уламолар сийрат хабарларини жамлашга киришиб, худди ҳадисдагидек ривоят йўли билан ровийнинг исмини келтириб, китоб ёза бошлашди. Шу сабабли ҳадис олимлари ва танқидчилари ровийларни ва санадни билганлари учун саҳиҳ сийрат хабарларини рад қилинадиган заиф хабарлардан ажрата олишди. Бундай сийратни, агар у саҳиҳ бўлса, далил қилиб келтириш мумкин.
232-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260